Dysleksja, dysgrafia, dysortografia, czyli specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu.

Czytanie jest skomplikowanym procesem, angażującym w wieloraki sposób różnorodne czynności dziecka: sensoryczne (wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne), ruchowe (artykulacyjne oraz manualne), poznawcze (pamięciowe, spostrzeżeniowe itp.) [M. Tyszkowa 1977].
Zdaniem A. Brzezińskiej [1987] przygotowanie dziecka do opanowania tych umiejętności wymaga rozwoju i doskonalenia trzech sfer:
- sfery funkcji psychomotorycznych (sprawność analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego; sprawność aparatu artykulacyjnego oraz sprawność manualna);
- sfery procesów emocjonalno-motywacyjnych (warunkujących postawę dziecka wobec konieczności opanowania tych umiejętności).
Wszystkie te sfery wzajemnie się warunkują, zapewniając prawidłowy poziom czytania i pisania.
Pisanie - podobnie jak czytanie- jest również złożonym procesem, w którym można wyróżnić trzy podstawowe elementy:
- psychologiczny - dotyczy analizy i syntezy dźwiękowej, wzrokowej i ruchowej;
- fizjologiczny - polega na skomplikowanych pobudzeniach nerwowych, ich integracji w korze mózgowej i aparacie ruchowym ręki;
- motoryczny - dotyczy skoordynowanych ruchów manualnych;
Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu są spowodowane zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych i motorycznych, które występują u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Podłożem tych zaburzeń jest nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Poszczególne rodzaje tych trudności mogą występować w izolacji lub łączyć się ze sobą. Są to:
- dysleksja - trudności w czytaniu lub w czytaniu i pisaniu (termin pochodzenia greckiego: dys - źle, słabo, ciężko; léksis - słowo, wyraz;)
- dysgrafia - trudności w opanowaniu kaligrafii (brzydkie, czasem wręcz nieczytelne pismo; nieadekwatna struktura liter, zmienny kierunek pisma, niewłaściwe zagęszczenie liter, zachwianie proporcji liter, dowolny sposób łączenia, skreślanie, poprawianie;)
- dysortografia - trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (rażące i nagminne popełnianie błędów ortograficznych nie dające usunąć się tradycjonalnymi sposobami)
Etiologia (wciąż jest źródłem kontrowersji i dyskusji) - do najczęstszych przyczyn należą:
- czynniki dziedziczne (angielski okulista J. Hinshelwood badał tzw. "wrodzona ślepotę słowną", którą wiązał z niedostatecznym rozwojem "ośrodka czytania")
- mikrouszkodzenia powstałe w okresie ciąży, okresie okołoporodowym i w pierwszych miesiącach życia (wg A Kawik i B Pasamanick jest to tzw. "lekka dziecięca encefalopatia")
- wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego
- fragmentaryczne deficyty rozwojowe (pojęcie wprowadzone przez H. Spionek) należą do nich: opóźnienia i zakłócenia w rozwoju percepcji wzrokowej, słuchowej, kinestetyczno-ruchowej oraz zaburzenia procesu lateralizacji;
W ostatnich latach podkreśla się znaczenie "wielpoprzyczynowości" specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, mając na uwadze cały splot niekorzystanych oddziaływań wychowawczo-dydaktycznych i kulturalno-społecznych.
W literaturze określane one są jako czynniki egzogenne (wtórne czy drugorzędne), należą do nich:
- metody wychowawcze, struktura, atmosfera, poziom intelektualno-kulturalny rodziny
- reakcje rodziców na trudności dziecka, sposoby ich usuwania
- postawa nauczyciela, jego stosunek do dziecka, sposoby usuwania dysleksji
- metody i organizacja nauki czytania i pisania
- zły stan fizyczny dziecka (częsta absencja w szkole)
Wszystkie wymienione tutaj przyczyny prowadzą w efekcie do: zaburzeń funkcji językowych i funkcji percepcyjno-motorycznych (postrzegania słuchowego, wzrokowego i motoryki) oraz ich wzajemnego współdziałania, a także zaburzeń uwagi, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji (brak dominacji ręki oraz oka) i orientacji w przestrzeni. Zaburzenia te często ulegają pogłębieniu w trakcie rozwoju dziecka w wyniku zaniedbań środowiskowych i dydaktycznych. Z kręgu dysleksji wyklucza się jednakże zaburzenia w czytaniu i pisaniu wynikające wyłącznie z takich zaniedbań lub będące skutkiem upośledzenia rozwoju umysłowego.

Objawy: zależą od wieku dziecka.
Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy - objawy "ryzyka dysleksji":
- opóźniony rozwój ruchowy (słabo lub w ogóle nie raczkują, późno zaczynają chodzić, trudności z utrzymaniem równowagi, obniżone napięcie mięśniowe)
- mała sprawność ruchowa (mało zręczne, nieporadne w samoobsłudze)
- opóźniony rozwój mowy (później wypowiadają pierwsze słowa, problemy z budowaniem zdań)
- dłuższe utrzymywanie się pierwotnych odruchów wrodzonych
Wiek przedszkolny 3-5 lat - objawy "ryzyka dysleksji":
- opóźniony rozwój ruchowy
- mała sprawność ruchowa całego ciała, a szczególnie rąk (słabo biega, trudności w utrzymaniu równowagi, zapinaniu guzików, nawlekaniu korali, trzymaniu kredki)
- słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa
- opóźniony rozwój mowy
- zaburzenia postrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej
Wiek 6-7 lat (klasa 0):
- trudności z wymową
- trudności w zapamiętywaniu
- trudności w odróżnianiu podobnych głosek, wydzielaniu i łączeniu sylab
- trudności w wyróżnianiu elementów z całości
- trudności orientacji w czasie (pory roku, dnia, godziny)
- trudności w rysowaniu i odtwarzaniu figur oraz wzorów
- trudności w układaniu obrazków i elementów według wzoru
- wadliwa wymowa (przekręcanie, przestawianie, notoryczne błędy gramatyczne)
- trudności w nauce czytania
- brak lateralizacji (oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki itp.)
- mała sprawność manualna (wiązanie sznurowadeł, trzymanie nożyczek, sztućców)
- opóźnienie orientacji w schemacie ciała

Wiek wczesnoszkolny (I-III klasa):
- utrzymywanie się i pogłębianie powyższych trudności
- mała sprawność ruchowa (nie potrafi jeździć na dwukołowym rowerze, łyżwach, nartach, problemy z samoobsługą)
- utrzymująca się oburęczność
- zaburzenia koordynacji czynności ręki i oka
- trudności w zapamiętywaniu nazw, dat, liczb, tabliczki mnożenia
- mylenie liter
- opuszczanie, przestawianie, dodawanie liter i sylab
- trudności z pisownią
- brzydkie pismo i rysunek

Wiek starszy szkolny (powyżej kl. IV i szkoła średnia):
- stopniowe zmniejszanie się lub ustępowanie trudności w czytaniu
- ograniczanie się trudności w pisaniu często tylko do dużej ilości błędów ortograficznych i brzydkiego pisma
- uogólnianie się trudności szkolnych na inne przedmioty nauczania
- trudności w nauce języków obcych.

Literatura:
- J.Jastrząb - "Usprawnianie funkcji percepcyjno - motorycznych dzieci dyslektycznych - Warszawa 1994, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej
- J.Jastrząb -" Gry i zabawy w terapii pedagogicznej" - Warszawa 1994, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej
- K. Grabałowska, J. Jastrząb, J. Mickiewicz, M. Wojak - "Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu. Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych" - Toruń 1995 TNOiK "Dom Organizatora"
- E. Kujawa, M. Kurzyna - "Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych" - Warszawa 1994 WSiP

                                                          Pedagog szkolny: Olga Ziarko