Uzależnienia behawioralne to zaburzenia (nałogi) nie związane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych, lecz z niekontrolowanym wykonywaniem pewnych czynności. Należą do nich zachowania lub działania, które są społecznie akceptowane, takie jak jedzenie, granie w gry hazardowe, robienie zakupów, korzystanie z Internetu, oglądanie telewizji, dbanie o swój wygląd, zaspokajanie potrzeb seksualnych, używanie komórki, praca itp. Zachowania te stają się zagrażające i mogą przejść w uzależnienia wówczas, gdy tracimy kontrolę nad daną czynnością. Odczuwamy wówczas przymus – czyli silne pragnienie wykonywania danej czynności, mimo jej negatywnego wpływu na nasze funkcjonowanie. Kiedy natomiast nie możemy jej wykonywać, doznajemy różnych dolegliwości, np. rozdrażnienie, złość, niepokój.

Kryteria diagnostyczne uzależnienia (od substancji lub czynności)

 silne pragnienie lub poczucie przymusu podejmowania określonych zachowań,

 trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z danym obszarem działania,

 fizjologiczne objawy odstawienia, występujące, gdy zachowanie zostało przerwane lub ograniczone,

 stwierdzenie tolerancji (potrzeba nasilania zachowań w celu uzyskania efektów wcześniej uzyskiwanych przy mniejszym nasileniu),

 narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności,

 kontynuacja szkodliwych zachowań mimo wyraźnych szkód z nimi związanych.

Jak odróżnić przyjemność od zagrożenia?

Oddanie się jakiejś czynności (np. hobby), sprawia przyjemność, powoduje, że zazwyczaj odczuwamy z tego powodu naturalną radość, motywację i satysfakcję. Wykonując ją, mamy możliwość sprawowania nad nią kontroli, podobnie nad swoimi uczuciami (czyli można w każdym momencie przerwać tę czynność lub ją zakończyć, i nie będzie to miało wpływu ani na stan emocjonalny, ani na inne sfery życia człowieka uprawiającego swoje hobby).

Kiedy ta sama ulubiona czynność przeradza się w uzależnienie, wówczas przeżywamy inne emocje. Czynność przestaje być sama w sobie źródłem naturalnej radości, ale stanowi formę ucieczki przed negatywnymi emocjami, takimi jak: stres, lęk, niepokój, przygnębienie, poczucie pustki i beznadziejności. W przypadku uzależnienia od czynności nie kierujemy się wewnętrzną motywacją, lecz przymusem. Nie odczuwamy też satysfakcji, raczej szybko przemijającą euforię lub zadowolenie. Ponieważ nie chcemy doświadczać przykrych stanów emocjonalnych, ponownie sięgamy po tę samą czynność, która – jak zdążyliśmy się już przekonać – poprawia nam zły nastrój. Jednak, aby osiągnąć pożądany efekt, nie wystarczy już np. zagrać na automatach raz na trzy dni.

Wraz z upływem czasu trzeba zwiększać dawkę (tak jak w przypadku substancji psychoaktywnych), ponieważ zwiększyła się tolerancja organizmu na dotychczasowy poziom doświadczania przez nas przyjemności. Oznacza to, że jeśli chcemy osiągnąć dotychczasowy poziom pozytywnych emocji, musimy grać coraz częściej i dłużej, kosztem innych ważnych spraw (np. gramy co dwa dni, potem codziennie, stopniowo zwiększając ilość godzin przeznaczonych na grę). Z czasem stajemy się ofiarą własnego zachowania, które zaczyna nas uzależniać. Uzależniająca czynność stopniowo wypełnia nasz czas.

Skutki uzależnienień behawioralnych

Psychiczne - nadaktywność, problemy ze snem, nieumiejętność wypoczynku, zmienne nastroje, uczucie irytacji, drażliwość, trudności w koncentracji uwagi, zaniżona samoocena, niższa satysfakcja z życia.

Fizyczne - bóle głowy, bóle w klatce piersiowej, problemy żołądkowe, tiki nerwowe, zawroty głowy, zespół przewlekłego zmęczenia, nadwaga, wady postawy.

Społeczne - zaniedbywanie innych aktywności, zawężenie (bądź brak) zainteresowań, izolowanie się od innych ludzi, pogorszenie relacji rodzinnych

Przykłady uzależnień behawioralnych

 Internet (Siecioholizm)

 Gry komputerowe i online

 Hazard

 Zakupy (Zakupoholizm)

 Telefon (Fonoholizm)

 Praca (Pracoholizm)

 Ćwiczenia fizyczne (Bigoreksja)

 Opalanie (Tanoreksja)

Przygotowała:

M. Pajda